Przybornik(i) cyfrowej humanistki. Pięć narzędzi przydatnych w (niemal) każdym cyfrowym projekcie humanistycznym.

Workflowy, manuale i toolboxy

Osoby wstępujące w progi humanistyki cyfrowej mają nie lada wyzwanie: jak ułożyć sobie pracę w nowym środowisku? Ogrom cyfrowych narzędzi, zebranych w tzw. toolboxy i toolkity (czyli gotowe zestawy nowych metod badawczych i dobrych praktyk, przeznaczone dla danego typu zadania), może przerazić. Za tym stoi potrzeba nauki nowych kompetencji często powiązanych z programowaniem, projektowaniem, zarządzaniem, nie brakuje więc materiałów szkoleniowych, warsztatów, instrukcji obsługi (manuali)... Dodajmy do tego tak ważny w humanistyce aspekt wielojęzyczności sprawiający, że narzędzia przystosowane do tekstów w językach germańskich niekoniecznie sprawdzą się w cyfrowych badaniach opartych o języki słowiańskie. Przy tym wąskie specjalizacje poszczególnych badań i idące za tym duże wymagania co do przyborów codziennej pracy cyfrowych humanistek i humanistów sprawiają, że ułożenie uniwersalnej ścieżki postępowania (zwanej też workflow) jest niemożliwe. 

Spróbuję jednak wskazać kilka otwartych narzędzi przydatnych właściwie każdemu, kto wiąże swoją pracę naukową z humanistyką cyfrową. 

SSH Open Marketplace: targowisko humanistyczne

The Social Sciences and Humanities Open Marketplace (🔗Marketplace.sshopencloud.eu) to portal w otwartym dostępie gromadzący zbiory na potrzeby humanistyki i nauk społecznych. W pięciu głównych działach (tłumaczenie własne): Narzędzia i serwisy, Materiały szkoleniowe, Publikacje, Zbiory danych, Ścieżki postępowania można odkrywać ponad 6300 rekordów w dużej mierze związanych z humanistyką cyfrową. Co więcej, opis każdego zasobu jest odpowiednio skontekstualizowany, aby ułatwić wyszukiwanie i wybór narzędzi przydatnych w naszej pracy naukowej. Co to oznacza w praktyce? Przykładowo, jeśli interesują nas narzędzia związane ze standardem TEI (Text Encoding Initiative), to odnajdując jedno z nich, np. DraCor, korpus tekstów dramatycznych oznaczonych w tym standardzie – możemy dotrzeć od razu do publikacji z wprowadzeniem do DraCora oraz narzędzia ShinyDracor służącego do analizy sieciowej danych z dwóch korpusów, zawierających dramaty rosyjskie i niemieckie.

Twórcom bardzo zależy na zwiększaniu zasobów, dlatego zapraszają użytkowników do zakładania bezpłatnych kont i dodawania swoich projektów i publikacji związanych z humanistyką i naukami społecznymi w ramach pięciu wymienionych wyżej działów. Oczywiście, każdy nowy rekord dodany do bazy przez użytkowników jest sprawdzany przez redaktorów SSH Open Marketplace i dopiero po ich akceptacji, publikowany w serwisie.

Sama planuję wzbogacenie tego działu poprzez dodanie opisu ścieżki postępowania w komunikacji między programistami a humanistami cyfrowymi, wypracowaną w zespole Nowej Panoramy Literatury Polskiej IBL PAN. 

GoTriple: odkryj, łącz, współpracuj

🔗GoTriple.eu to kolejne miejsce do odkrywania nowych treści i rozszerzania swoich zainteresowań badawczych. Gromadzi ponad 4,5 mln dokumentów (artykułów, monografii, raportów…) i informacje o 20 tys. projektów z obszaru humanistyki i nauk społecznych zagregowanych z takich baz jak: OpenAIRE, DOAJ czy Isidore. To miejsce dla tych, którym bliskie są idee otwartości, gdyż priorytetem są dane z otwartego dostępu i można założyć, że większość naszych wyników wyszukiwania nie będzie za paywallem. Platforma bierze również pod uwagę wielojęzyczność badań humanistycznych i ułatwia wyszukiwanie zasobów w nieznanych nam językach. Jeśli użyjemy anglojęzycznego terminu „digital scholarly editions”, aby wyszukać zbiory związane z edytorstwem cyfrowym, odnajdziemy na przykład również teksty francusko- i włoskojęzyczne. Możemy również wizualizować wyniki wyszukiwania za pomocą Streamgraphu i Mapy Wiedzy (Knowledge Map) – otwartych narzędzi do wizualizacji naszych wyników wyszukiwania. Trzeba jednak przyznać, że są to dodatki przydatne przede wszystkim osobom rozpoczynającym badania w nowym polu badawczym i chcącym zorientować się w ewolucji terminów lub w układzie tematycznym. 

Choć korzystanie z serwisu nie wymaga logowania, warto rozważyć opcję założenia profilu publicznego na GoTriple.eu – a można to zrobić nawet z pomocą konta ORCID, jeśli takiego używamy. Założenie publicznego profilu daje dostęp nie tylko do podpowiedzi do kolejnych wyszukiwań, lecz także opcję przypisania do niego naszych autorskich treści zbieranych przez GoTriple. Można również zaznaczyć, że jesteśmy otwarci na współpracę z innymi użytkownikami i podać swój kontakt.

Zotero: jeden by rządzić wszystkimi bibliografiami

🔗Zotero należy do klasyki i warto o nim przypominać. To cyfrowy, otwarty menedżer bibliografii. 

 Warto uważnie wprowadzić dane do tego programu (lub pobrać automatycznie ze strony z dobrymi metadanymi – o tym za chwilę), aby później podczas pracy nad tekstem naukowym wstawianie bibliografii i cytowań trwało dosłownie sekundy! Obowiązkowym dodatkiem jest wtyczka 🔗Zotero Connector. Pobiera ona automatycznie metadane ze stron i baz internetowych, tworząc za nas opis w samym Zotero. Oczywiście, w przypadku niepełnych lub brakujących metadanych musimy uzupełnić je ręcznie, dlatego warto korzystać z serwisów pilnujących ich jakości (z polskich stron świetnie działa tutaj np. 🔗Nukat. Katalog zbiorów polskich bibliotek naukowych). 

Zotero również świetnie sprawdzi się do pracy zespołowej przy tworzeniu wspólnej bibliografii z funkcją (otwartych) bibliotek – przeglądać je może każdy, jeśli je upublicznimy, natomiast do edycji musimy dostać akceptację twórcy danego zbioru. 

Dodajmy do tego wtyczki tworzone przez społeczność, dużą aktualizację dodającą czytnik plików PDF, ulepszony system notowania, wsparcie dla większości stosowanych stylów cytowań… Król w zarządzaniu bibliografią jest tylko jeden.

Warto zobaczyć poradnik anglojęzyczny: 🔗https://darcmode.org/wp-content/uploads/2022/05/DARC-Zotero-Guide-Web.pdf 

Krótki poradnik po polsku wraz z dostępnymi do pobrania polskimi stylami cytowań można znaleźć tu: 🔗https://metodyka.wikidot.com/book:zotero

A dwa najpopularniejsze można także pobrać ze strony Operas.pl w dziale “Pobierz”: 🔗https://operas.pl/pobierz/

Pundit: Twój własny system komentarzy do każdej strony internetowej

Czy można prowadzić badania z humanistyki cyfrowej i nie korzystać przy tym z żadnej strony internetowej? Mała szansa. Artykuł, monografia, notka blogowa, zdigitalizowane zbiory danych, tweety… Jeżeli chcemy szybko selekcjonować i analizować treści z tych zasobów, warto przyjrzeć się kolejnemu otwartemu narzędziu: Punditowi. Jest to 🔗wtyczka, która służy anotacji tekstów na stronach internetowych. Inaczej mówiąc, możemy mieć własny system komentarzy bez względu na to, czy taka opcja jest dostępna na danej stronie, czy nie. Pundit oferuje opcje podświetlania treści, komentowania i dodawania tagów, które dostosowujemy w całości do swoich potrzeb. Wszystkie nasze notatki możemy zachować tylko dla siebie, zgromadzone w prywatnym „notesie” lub… podzielić się z innymi użytkownikami Pundita, ustawiając profil notatnika jako publiczny. Wszyscy użytkownicy i użytkowniczki tej strony przy włączonej wtyczce zobaczą nasz wkład i mogą dołączyć do anotowania. 

Ze względu na różnorodność budowy stron internetowych, Pundit może czasami odmawiać posłuszeństwa, niemniej zdecydowanie warto go przetestować. Twórcy pracują już nad wersją „lokalną”, dzięki której będziemy mogli komentować treści w plikach tekstowych na naszych dyskach!

Vera: dziel i koordynuj

Jako bonus chcę tutaj przekazać informację o nowo powstającym projekcie, również w otwartym dostępie, o nazwie 🔗VERA Platform (Virtual Ecosystem for Research Activation). Będzie to cyfrowe, otwarte miejsce do zarządzania projektami. Takie funkcje jak: lista zadań projektu, strona domowa projektu (z opcją prowadzenia dziennika i aktualizacji projektowych), integracja z narzędziem do bezpiecznej komunikacji zespołowej 🔗Mattermost, dostęp do danych analitycznych mierzących efektywność współpracy sugerują, że możemy spodziewać się alternatywy dla aplikacji typu Asana, sprofilowanej pod kątem cyfrowych humanistów. Patrząc na plan rozwoju platformy, lada chwila powinna być dostępna wersja beta. Trudno znaleźć lepszą okazję do przetestowania narzędzia!

Tools icons created by cubydesign - Flaticon