TEI Panorama to otwarta platforma do publikowania naukowych edycji cyfrowych, przede wszystkim polskich tekstów literackich. Tworzy i prowadzi ją zespół Nowej Panoramy Literatury Polskiej z Instytutu Badań Literackich PAN, korzystający ze swojego doświadczenia (4 edycje korespondencji, 10 edycji dramatów, 5 edycji powieści edycji, 3 korpusy testowe edycji) i pomagający przygotować, wprowadzać i promować edycje do tej platformy. TEI Panorama korzysta także z tradycji edytorstwa naukowego wypracowanego przez lata w IBL PAN. Agnieszka Szulińska, członkini zespołu NPLP, cyfrowa edytorka i humanistyka cyfrowa przybliża omawiane narzędzie i samo zagadnienie naukowego edytorstwa cyfrowego (NEC).
- Czym w ogóle jest edytorstwo naukowe?
Definicji na całym świecie jest wiele. Można powiedzieć, że to praktyczne przygotowanie tekstu (nie tylko literackiego) dla określonego odbiorcy, najczęściej z kręgów akademickich. W ramach tego przygotowania ustala się, co tym tekstem jest, jak się zmieniał, co się z nim działo, gdy wpływały na niego takie siły jak autor, wydawca, cenzor, odbiorcy czy inne określone okoliczności historyczne jak wojna. Osoba przygotowująca taki tekst posiada szereg kompetencji badawczych, takich jak praca z rękopisami i manuskryptami, znajomość twórczości osoby autorskiej i konteksty wokół powstania tekstu, rzetelne opracowanie danych tekstowych w formie indeksu, komentarza oraz przede wszystkim: dokumentowanie swoich decyzji na tekście w nocie edytorskiej. Sama uważam, że edycje naukowe (nazywane czasem wymiennie krytycznymi) są dla literatury tym, czym edycje kolekcjonerskie są dla gier wideo: materiałami przygotowanymi dla znawców i największych fanów, zawierającymi liczne, pieczołowicie przygotowane dodatki. Edytorstwo naukowe może wymagać posiadania sporej dawki wiedzy czy umiejętności u odbiorcy, jednak w zamian otrzyma on najdokładniejsze opracowanie ze znakiem naukowej jakości interesującego go tekstu.
LexiconSE to otwarty zbiór definicji w różnych językach związanych z edytorstwem naukowym. Obecnie trwają prace nad dodaniem tych w języku polskim.
- Czy dla edytorstwa naukowego jest miejsce w przestrzeni cyfrowej?
Edytorstwo naukowe zadomowiło się już doskonale w przestrzeni cyfrowej. Początkowo w latach 90. na płytach CD - na przykład The Wife of Bath’s Prologue na CD-ROM, pod red. Petera Robinsona (Cambridge: Cambridge University Press, 1996) i ówczesnych stronach internetowych, takich jak The Canterbury Tales Project. Dziś naukowych edycji cyfrowych mamy przynajmniej 825, bazując na danych z katalogu Patricka Sahle’a. Dzięki cyfrowym funkcjonalnościom możemy wzbogacić komentarz edytorski o dane z innych baz danych, materiał audiowizualny (w tym mapy), nie ograniczać się do jednej formy tekstu, ale zestawiać wybrane lub wszystkie wersje i odmiany, włączać gotową edycję w większe korpusy umożliwiające badanie ilościowe… To wszystko wspiera i wzmacnia proces tradycyjnego “bliskiego czytania” w sposób wcześniej nieznany. Obecnie rozgłos zdobywa DraCor, programowalny korpus zbierający dane z edycji cyfrowych dramatów i wizualizujący m.in. relacje między postaciami. Jedną z wzorcowych NEC jest Frankenstein Variorum Edition. Edycja tej znanej powieści wprowadziła minimalistyczny ekran z intuicyjnym systemem oznaczeń dla zmian tekstowych, jest transparentna pod względem stosowanego standardu kodowania TEI (Text Encoding Initiative, najpopularniejszy dla edycji) oraz udostępnia dane do dalszego przetwarzania.
Otwartość w nauce to także intuicyjność dla zespołu TEI Panorama. Cyfrowa edycja Frankenstein Variorum Edition posiada intuicyjny i minimalistyczny interfejs, zachęcający do korzystania.
- TEI Panorama to platforma dla osób badających krytycznie polskie teksty literackie. Skąd pomysł na takie narzędzie?
Właściwie osoby potrzebujące takiego narzędzia przyszły do naszego zespołu – wówczas naszym polem działalności były monografie cyfrowe przygotowane przez osoby zajmujące się literaturoznawstwem. Edycje potrzebują innych funkcji, większego skupienia na zmianach tekstowych, a także wsparcia dla wspomnianego już standardu TEI, który jest właściwie nie do pominięcia przy projektach typu NEC. Równolegle rozwijało się Centrum Humanistyki Cyfrowej PAN, którego jesteśmy częścią i stało się oczywiste, że potrzeb w stosunku do publikacji treści naukowych w sieci będzie tylko więcej.
Chcieliśmy stworzyć platformę dla wielu edycji, przede wszystkim wspierającą polskie “nowoczesne” teksty literackie (od XIX wieku do dziś), choć obecnie prowadzimy też testy w kierunku tekstów staropolskich czy źródeł historycznych.
TEI Panorama, narzędzie do publikowania naukowych edycji cyfrowych, opracowane przez zespół Nowej Panoramy Literatury Polskiej i programistów: Krzysztofa Golińskiego i Macieja Kalczyńskiego, zwiększy swoją otwartość poprzez otwarcie kodu na platformie Github w 2023 roku.
Zespół Nowej Panoramy Literatury Polskiej zajmuje się nie tylko tworzeniem naukowych edycji cyfrowych, lecz także organizuje wydarzenia naukowe z nimi związane - przykładem jest nagranie z seminarium wokół książki Christophera Ohge'a Publishing Scholarly Editions: Archives, Computing, and Experience
- Nad jakimi edycjami obecnie pracujecie?
Obecnie mamy zakończone dwa projekty cyfrowo edytorskie: Korespondencje Mieczysława Grydzewskiego i Kazimierza Wierzyńskiego oraz Jana Lechonia i Kazimierza Wierzyńskiego przedstawiające losy polskiej emigracji związanej z kulturą w XX wieku i wybrane Współczesne dramaty polskie, na przykład Orfeusz Anny Świrszczyńskiej czy Czapa Janusza Krasińskiego. W trakcie tworzenia mamy też wczesną twórczość Elizy Orzeszkowej (pięć pierwszych wydanych powieści) oraz korespondencję Anny Kowalskiej i Marii Dąbrowskiej. W ramach finansowania Dariah.Lab prowadzimy wspomniane wcześniej testy i przygotowujemy także edycję cyfrową Samuela Zborowskiego Juliusza Słowackiego. Zależy nam, aby edycje opracowane przez osoby zawodowo zajmujące się literaturą trafiały w otwartym dostępie do sieci i mogły być dalej wykorzystywane w innych projektach.
Wersje dramatu Orfeusz Anny Świrszczyńskiej z zaznaczonymi zmianami i właściwościami artefaktu na TEI Panorama.
komentarze (0)